22 / 52
20
Zdrowy uczeń
wysokością ciała oraz może zaburzać okres dojrzewania. Istnieje
związek między intensywnym treningiem a poziomem hormonów
w osi podwzgórze – przysadka, które skutkuje niższym wzrostem
młodych sportowców, natomiast dokładny mechanizm nie został
dokładnie opisany. Bezpośrednio natomiast można znaleźć kore-
lację między niedożywieniem a zaburzeniem rozwoju i niższym
wzrostem. Wydatek kaloryczny związany z procesami wzrostowymi
tkanek jest największy w pierwszych trzech miesiącach życia,
natomiast od trzeciego roku życia utrzymuje się na poziomie
1–2% i spada do 0% w wieku 20 lat. Całkowite zapotrzebowanie
energetyczne związane z aktywnością fizyczną zależy przede
wszystkim od rodzaju, intensywności i czasu trwania ćwiczeń.
Zapotrzebowanie na węglowodany
W zależności od czasu trwania oraz intensywności wysiłku
węglowodany powinny pokrywać 45–65% całkowitego zapo-
trzebowania energetycznego dziecka. Mimo że węglowodany
zgromadzone w postaci glikogenu mięśniowego i wątrobowego
są głównym źródłem energii dla intensywnie pracującej komórki
mięśniowej, to młode organizmy w większym procencie korzy-
stają z utleniania kwasów tłuszczowych niż z zapasów glikogenu.
Stąd może się okazać, że w grupie dzieci jest niższe zapotrzebo-
wanie na węglowodany niż w grupie dorosłych. Badania wska-
zują, że chłopcy w wieku 12–18 lat spożywają 6–9 g na kg m.c.,
natomiast dziewczynki 3–5,5 g. Niektórzy badacze sugerują,
że spożycie węglowodanów powinno być ograniczone i pozo-
stać na poziomie 5–6 g, w zależności od intensywności i czasu
trwania treningu. Symulowany mecz piłkarski w grupie dzieci
doprowadził do obniżenia zapasów glikogenu o 35%, podczas
gdy u osób dorosłych zapasy glikogenu obniżają się nawet o 90%.
Spożycie 4,8 g/kg m.c. jest skuteczne dla całkowitego odbudo-
wania zapasów glikogenu po symulowanym meczu piłkarskim.
Za pomocą mechanizmu zwiększonej utylizacji kwasów tłusz-
czowych organizm broni się przed wystąpieniem hipoglikemii.
Wpływ węglowodanów na organizm dziecka w trakcie wysiłku
nie jest jednoznaczny. W badaniu kolarzy będących w okre-
sie dojrzewania podawanie węglowodanów w trakcie wysiłku
(1 g/kg m.c.) nie miało wpływu na wynik końcowy. W trakcie
długotrwałych ćwiczeń (> 90 min) zaleca się mimo wszystko
podawanie niewielkich ilości węglowodanów w postaci napojów
(0,8–1 g/kg m.c./1 h). Utylizacja egzogennych źródeł węglowo-
danów u dzieci jest większa niż u osób dorosłych.
Zapotrzebowanie na białko
Białka biorą udział w budowaniu oraz naprawie uszkodzonych
tkanek. Nie ma dowodów na różnicę w metabolizmie białek mię-
dzy dziećmi a dorosłymi. Zwiększone zapotrzebowanie w grupie
dzieci jest wynikiem procesów wzrostowych. Rekomendowane
przez Instytut Żywności i Żywienia pokrycie zapotrzebowania
na białko w grupie dzieci wynosi 0,95–1,1 g/kg m.c. na dzień
(tabela 2). Istnieją badania wskazujące, że ilość spożywanego
Rekomendowane pokrycie
zapotrzebowania na białko przez IŻŻ
Grupa
(płeć/wiek)
Masa ciała
(kg)
Zalecane
spożycie (RDA)
Dzieci 7–9
27
1,1
Chłopcy
10–12
38
1,1
13–15
53
1,1
16–18
67
0,95
Dziewczęta
10–12
37
1,1
13–15
51
1,1
16–18
56
0,95
białka w grupie młodych sportowców przekracza te rekomen-
dacje i osiąga poziom 1,6 g/kg m.c., który według niektórych
autorów jest bardziej zalecany dla aktywnych dzieci niż war-
tości IŻŻ. W innym ujęciu można przedstawić rekomendacje,
które sugerują, że białko powinno stanowić 10–30% całkowitego
zapotrzebowania kalorycznego. Dobrymi źródłami białka dla
dzieci są chude mięsa, drób, ryby, jaja, produkty mleczne, fasole
oraz orzechy. Warto zwrócić uwagę w planowaniu posiłków, aby
białko pełnowartościowe było obecne w przynajmniej w trzech,
a najlepiej w czterech posiłkach w ciągu dnia.
Zapotrzebowanie na tłuszcze
Tłuszcze powinny pokrywać od 25–35% całkowitego zapotrze-
bowania kalorycznego. Nasycone tłuszcze powinny stanowić nie
więcej niż 10% całkowitej energii. Należy pamiętać o odpowied-
niej podaży wielonienasyconych kwasów tłuszczowych n-6 i n-3,
a zwłaszcza n-3, które powinny być dostarczane w ilości powy-
żej 250 mg/dzień (od 2. do 18 r.ż). Należy wyeliminować kwasy
tłuszczowe trans i włączyć tłuszcze znajdujące się w orzechach,
oliwie z oliwek, oleju rzepakowym, tłustych rybach morskich.
Zapotrzebowanie na płyny
Z uwagi na niedojrzały układ termoregulacji w grupie dzieci
istnieje większe ryzyko odwodnienia i przegrzania. W organizmie
dzieci stosunek powierzchni do masy ciała jest większy niż u osoby
dorosłej. Dzieci pocą się mniej niż dorośli, przez co temperatura
otoczenia w większym stopniu oddziałuje na organizm. W trakcie
wysiłku dzieci nie piją wystarczającej ilości płynów, powodując
przegrzanie organizmu, które dla organizmu dziecka są zdecydo-
wanie poważniejsze w skutkach niż u osoby dorosłej. Podstawowe
rekomendacje to stałe nawodnienie i monitorowanie wystąpienia